ریسک سیستماتیک و غیر سیستماتیک

ریسک سیستماتیک

ریسک سیستماتیک به ریسکی گفته می شود که مربوط به کل بازار است. از آنجاییکه ریسک سیستماتیک کل بازار و نه فقط یک سهم یا صنعت را تحت تاثیر قرار می دهد به عنوان “ریسک غیرقابل تنوع بخشی (Undiversifiable)” یا “ریسک بازار” هم شناخته می شود. این ریسک عمدتا به دلیل شرایط اقتصاد کلان و سیاسی (مثل ژئوپولتیک) وجود دارد.
باید در نظر داشت که این دسته از ریسک هم غیرقابل پیش بینی هستند. درواقع نمی توان به طور کامل از آنها اجتناب کرد. همچنین امکان کاهش این ریسک از طریق تنوع بخشی در سبد سهام امکان پذیر نیست. تنها می توان با استراتژی مناسب انتخاب کلاس دارایی های دیگر بر اساس ریسک پذیری افراد و همچنین ابزارهای پوشش ریسک آن را کاهش داد.

ریسک غیر سیستماتیک

در حالیکه ریسک سیستماتیک را میتوان مربوط به کل بازار دانست، ریسک غیر سیستماتیک مربوط به یک سهم یا یک صنعت خاص است. ریسک غیر سیستماتیک را به عنوان “ریسک مشخص” هم میشناسند. این ریسک معمولا مربوط به اخبار یک شرکت یا صنعت است.

نمونه ریسک سیستماتیک

ریسک هایی که عمدتا بر اقتصاد کلان حاکم هستند مانند جنگ، آشوب های داخلی، تحریم ها، تورم و نرخ بهره به عنوان ریسک سیستماتیک شناخته می شوند. مثلا در سال 1397 با حمله امریکا و ترور سردار سلیمانی بازار بورس ایران مدتی با ریزش مواجه بود. این مورد نمونه ای از ریسک سیستماتیک بازار سرمایه ایران بود. در این شرایط کسانی که صندوق های بادرآمد ثابت داشتند از ریزش ها در امان ماندند. گرچه بازار در سال های بعد با جهش های خیره کنند تمام ریزش ها را جبران کرد.
یا به عنوان نمونه دیگر از ریسک سیستماتیک به تغییر نرخ بهره حقیقی بدون ریسک (نرخ بهره بانکی) در سال 1392 در ایران اشاره کرد. در آن سال ها و تا سال 1396 نرخ بهره حقیقی بدون ریسک در اقتصاد ایران مثبت بود که این ریسک موجب آغاز ریزش های سنگین در بازار سهام و رکود چندین ساله شد.

نمونه ریسک غیر سیستماتیک

مواردی همچون تغییرات نرخ خوراک پالایشگاهی ها، نرخ بهره مالکانه سنگ آهنی ها و قیمت گذاری دستوری خودرو، مواد غذایی و دارویی نمونه ای از ریسک های غیرسیستماتیک یک صنعت هستند. اعتصاب کارکنان یک شرکت هم می تواند نمونه ای از ریسک غیر سیستماتیک یک سهم خاص باشد.

چگونه ریسک سیستماتیک را کاهش دهیم؟

همانطور که گفتیم ریسک سیستماتیک عمدتا به دلایلی همچون جنگ، تغییر نرخ بهره بانکی، تورم و … وجود دارد. بنابراین اگر به طور مثال عمده سبد شما بر روی صنعت فلزات اساسی متمرکز شده است حتی با تنوع بخشی در سبد سهام مثل انتخاب سهام گروه خودرویی هم این ریسک کاهش پیدا نمیکند. برای کاهش ریسک سیستماتیک شما باید کلاس دارایی هایی غیر از سهام هم داشته باشید. مثلا بخشی از سرمایه گذاری شما در مسکن، صندوق های بادرآمد ثابت و استفاده از طلا و مسکوکات به منظور پوشش ریسک باشد.

چگونه میزان تاثیر ریسک سیستماتیک را اندازه گیری کنیم؟

اگر بخواهید بدانید که یک صندوق سرمایه گذاری، سبد سهام یا سهم خاص چقدر ریسک سیستماتیک دارد باید بتای آن را بررسی کنید. در مقاله ای جداگانه به بررسی بتا و نحوه محاسبه آن پرداخته ایم.
بتا می گوید چقدر یک سهم یا سبد سهام نسبت به کل بازار (مثل شاخص کل) نوسان می کند. عددهای بزرگتر از 1 یعنی یک سرمایه گذاری ریسک سیستماتیک بیشتر از کل بازار دارد و بالعکس. همچنین اگر بتا برابر با یک باشد یعنی دقیقا ریسک سیستماتیک معادل بازار دارد.